صفحه اول سایت سیسیان الکترونیک

اثر پوستی در سیم ها، استفاده از سیم چند رشته، برای خنثی سازی اثر پوستی در فرکانس های بالا


English
طراحی بُرد مدار چاپی
لیفتراک برقی
مدار کنترل دما
مدار تایمر
مدار کاهش سرعت و کنترل فن ها
برنامه دهی به ماشین حساب کاسیو4500

نرم افزارهای الکترونیک و برق
تعمیر لامپ کم مصرف
کنترل موتورهای AC
پاور و شارژر
تماس با سیسیان الکترونیک
پرداخت

بررسی رفتار سیم ها در برابر افزایش فرکانس

کلیه سیم ها و رساناها، در عبور دهی الکترون ها از خود، مقاومت نشان می دهند. این مقاومت، به صورت حرارت بروز می کند و مقادیری انرژی را تلف می کند. تا زمانی که فرکانس جهت عبور الکترون ها در سیم هادی، یک طرفه باشد، یا فرکانس کم داشته باشد، این مقاومت، تابع فرمول معروف زیر است:

از همین رو، وقتی که جهت عبور الکترون ها از مقطع یک سیم حامل جریان، یکسو باشد یا فرکانس پایین داشته باشد، عبور الکترون ها از مقطع سیم، به شکل زیر خواهد بود :

شکل بالا بیانگر آن است که، الکترون ها، تمایل دارند تا بیشتر، در مرکز سیم، یا در تمامی سطح مقطع سیم، عبور کنند. در حالی که اگر فرکانس بالا برود، یعنی سرعت تغییر جهت الکترون ها در سیم هادی افزایش یابد رفتار الکترون ها، هنگام عبور از سیم هادی، عوض می شود و به شکل زیر خواهد بود :

شکل بالا بیانگر آن است که، در فرکانس های بالا، الکترون ها تمایلی به عبور از مرکز سیم نداشته، و بیشتر به پوسته سیم نزدیک شده، و از زیر پوسته عبور می کنند. به این ترتیب، ناحیه مرکزی هادی، مقاومت بیشتر بروز داده، و کمتر الکترون ها را عبور می دهد. همچنین، مساحت مفید سیم هادی، کاهش یافته، و انگار، سیم نازکتری به کار رفته است.

به این پدیده، اثر پوستی یا Skin Effect گفته می شود. این تغییر رفتار عبور الکترون ها از سیم هادی موجود در مدارات، در فرکانس های بالا، دردسر ساز است، و اساسِ برخی محدودیت ها در کار در فرکانس بالا را ت تشکیل می دهد. تاکنون راهکارهایی برای رفع این مشکل ارائه شده و به کار رفته اند. از جمله، استفاده از چندین رشته سیم عایق دارِ نازک، به جای یک رشته سیم با قطر معادل. با این روش، مساحت مفید و ظرفیت جریان دهی سیم حامل فرکانس بالا، افزایش می یابد. یعنی مقاومت سیم در فرکانس بالا، کاهش می یابد. به خصوص در القاگرها و ترانسفورماتورهای فرکانس بالا، این روش، باعث افزایش راندمان مدار و کاهش تلفات شده است.


راهکار

      به خاطر عبور الکترون ها در شعاع های دورتر از مرکز سیم، ظرفیت جریان دهی سیم، در فرکانس های بالا، کاهش یافته، و انگار که، مقاومت سیم پیچ یا سیم حامل جریان فرکانس بالا، افزایش داشته است. برای رفع نسبی اثر پوستی Skin Effect ، تعداد زیادی رشته سیم نازک را کنار هم قرار می دهند، و با الیاف ابریشمی قلاف می کنند تا یک سیم مثلا با قطر 0.9 نُه دهم میلیمتر، با کنار هم قرارگرفتن 22 رشته سیم بسیار نازک روکش دار تشکیل شود. یا به طور مثال یک رشته سیم قطور 2 میلیمتری با کنار هم قرار گرفتن 38 رشته سیم نازک روکش دار، تولید شود. به چنین سیمی، سیم Litz گفته می شود.

سیم لیتز چیست؟

      سیم لیتز به سیمی گفته می شود که، یک رشته قلاف شده آن با ابریشم، ممکن است حاوی ده ها رشته سیم بسیار نازکتر باشد. این سیم ها را با کنار هم قرار دادن تعدادی سیم لاکی های روکش دار نازک در کنار هم، می سازند. پس از کنار هم قرار دادن تعدادی سیم لاکی نازک به موازات همدیگر، دور آنها را با یک رشته نازک ابریشم یا الیاف نازک مصنوعی و منعطف که عایق الکتریکی هستند، می پیچند و رشته های نازک روکش دار، مطابق شکل، در کنار هم، و به هم فشرده باقی می مانند. خاصیت این همه سیم لاکی عایق دار که در کنار هم موازی شده اند، در واقع، کاهش مقاومت اهمی نیست! بلکه، افزایش جریان دهی سیم پیچ در فرکانس های بالاست.

      بنابراین ​، خاصیت این همه سیم لاکی روکش دار موازی با هم، و قلاف شده کنار هم، در فرکانس های بالا بروز می کند. برای تشریح خاصیت سیم لیتز Litz ، باید گفت، موقعی که می خواهیم یک جریان فرکانس بالا را از یک سیم عبور دهیم، یا از طریق القای مغناطیسی فرکانس بالا، در داخل سیمِ واقع شده در میدان مغناطیسی فرکانس بالا، جریان ایجاد کنیم، الکترون ها، به خاطر فرکانس بالا، تمایلی به عبور از بخش های رسانای سیم، به خصوص مرکز سیم، ندارند، و به جای آن، دوست دارند از بخش های نزدیک تر به پوسته سیم و از زیر عایق سیم، عبور کنند.


با به کار رفتن سیم لیتز Litz در قِرقِره سیم پیچ به کار رفته در مدارات دارای فرکانس بالا، یا در قرقره ترانسفورماتور هسته فریتی منابع تغذیه سوییچینگ یا در مدارات فرستنده و گیرنده رادیویی، و حتی لامپ کم مصرف، مقاومت سیم و چوک خروجی ترانسفورماتور کاهش چشمگیری می یابد و در نتیجه جریان دهی چوک ها و سیم پیچ ها و ترانسفورماتورهای فرکانس بالا، افزایش می یابد. نظر به اینکه سیم لیتز Litz ، از تعداد زیادی سیم نازک روکش دار تشکیل شده، موقع به کاربردن آن و به مدار آوردن آن، باید سر و ته سیم را به خوبی حرارت داده، قلع اندود کنید، و به مدار آورید تا تمامی رشته سیم های نازک در ابتدا و انتهای سیم، لُخت شده باشند و وارد مدار شوند. وگرنه آن رشته سیم هایی که از یک سو، به مدار اتصال نکرده باشند، فقط موجب هدر رفتن فضای سیم پیچی قرقره می شوند و کمکی به افزایش جریان دهی سیم پیچ فرکانس بالا، یا ترانسفورماتور فرکانس بالا، یا چوک فرکانس بالا، نخواهند کرد. همچنین لازم است موقع پیچش سیم لیتز Litz روی قرقره سیم پیچ ها، فشار کششی چندانی به سیم ها وارد نیاید تا مبادا برخی رشته های نازک سیم های تشکیل دهنده لیتز Litz ، از درون دچار پارگی شوند. همینطور موقع به کار بردن این سیم های لیتز Litz ، در مدارات فرکانس بالا ، باید دقت زیادی کنید که، سیم لیتز Litz ، موقع پیچش به دور قرقره یا موقع بازکردن از روی حلقه اصلی، گِرِه نخورَد و دچار شکستگی V شکل نشود، و یا خَمِ 90 درجه مثل L نخورد. سیم لیتز Litz باید کاملا صاف و پیوسته و در کنار هم و مرتب پیچیده شود و ردیف پایینی سیم های پیچیده شده نسبت به ردیف بالایی سیم هایی که قرار است پیچیده شوند، مستقل از اینکه ولتاژ لایه ای چقدر است، به خوبی عایق کاری لایه ای خُشک شود. یعنی از هیچ نوع چسبی در بین لایه ها و در بین سیم ها، نباید استفاده کرد. حتی اگر دمای سیم ها هرگز افزایش نمی یابند. چون استفاده از چسب های نواری یا مایع، منجر به افزایش سطح تماس لایه ها با یکدیگر شده و Stray Capacitance یا خازن سرگردانِ سیم پیچ را افزایش می دهد. بهتر است عایق کاری میان لایه ها، با نوارهای کاغذی یا تَلقی، به صورت خُشک انجام شود. نه با چسب های نواری یا مایع که موجب نشت جریان و افزایش خازن سرگردان Stray Capacitance می شوند. یک نمونه از سیم لیتز Litz به کار رفته در سیستم های فرکانس بالا، همان سیمی است که، در کادر آنتن رادیوی گیرنده AM استفاده می شود. مثلا در یک گیرنده رادیوی دارای موج AM و MW ، یک میله فریتی با قطر تقریبی 7 الی 10 میلیمتر، وجود دارد که، دورِ آن را با سیم های لیتز Litz پیچیده اند. در رادیوهای گیرنده با کیفیت، این سیم ها، بسیار مرتب کنار هم پیچیده شده و برای حذف Stray Capacitance سیم پیچ، این سیم پیچ به صورت تک لایه پیچیده شده است. فرکانس این گیرنده های رادیویی تا 10MHz است. یک نمونه دیگر از به کار رفتن سیم لیتز Litz در مدارات تغذیه و شارژر و دستگاه جوشکاری الکترونیکی است. به مدارات تغذیه ای که ممکن است حاوی این سیم ها در ترانسفورماتور خود باشند، منبع تغذیه سوییچینگ یا Switching Power Supply گفته می شود. در ترانسفورماتور منابع تغذیه سوییچینگ با کیفیت، و قدرتمند، به دلیل کارکردن و کلید زنی در فرکانس های 40KHz تا چند مگاهرتز، از سیم های لیتز استفاده می شود. به خصوص در سیم پیچ ثانویه ترانسفورماتورهایی که کاهنده نیز هستند، و قرار است جریان دهی زیاد نیز داشته باشند.


چگونه یک سیم پیچ یا ترانسفورماتور فرکانس بالا بسازیم؟

توجه:

سیم پیچی در فرکانس بالا - رفتار سیم ها در فرکانس بالا

برای نظر دهی و طرح سوال و جواب، لطفا نظرات و پیشنهادات خود را به ایمیل ✉  ciciyan.electronic@gmail.com  ✉ ارسال کنید. در اولین فرصت، به ایمیل ها پاسخ داده خواهد شد.



ما از کپی کارها، بیزاریم. کپی کاری و تقلب،ممنوع! هر گونه کپی کاری کلمات کلیدی و انتشار مطالب و محتوای سایت سیسیان الکترونیک، در دیگر سایت ها و وبلاگ ها، پیگرد قانونی دارد. ما محتوا تولید نمی کنیم، تا شما کپی کنید! فقط مجاز به انتشار لینک سایت سیسیان الکترونیک هستید. نه کپی کردن محتوای سایت سیسیان الکترونیک. کپی کاران و متقلبان، از سایت سیسیان الکترونیک خارج شوند.